6 Kasım 2010 Cumartesi

2 Kasım 1943 - Facebook - Elbrusoid etc.

КАРАЧАЙЛАР
Location:ESOGÜ ФЕН-ЕДЕБ. ФАК. Ф5 КОНФЕРАНС САЛОНУ
Time:2:00PM Tuesday, November 2nd


"Because we all lived in the soul of deep longing for his native land, the mountain is steeper in the fresh mountain air, the noise of mountain rivers, the high Caucasian sky with bright stars. I was already 12 years old and I remember the way home. When we delved into the car to go to the station Pishpek in Frunze, all for a moment, looking back, it seemed, froze, seeing the remaining dogs. Many plunged not only domestic belongings, and took away with them and their cattle, but remained a dog. They barked, ran around the car, screaming, or a plaintive whine. And are ready to pull in immigrants looked at them with eyes full of tears. Take with them the dogs were not allowed. "Here and in the Caucasus remained our dogs" - sadly sighed the grandmother. Convoy moved off, the dog ran after a long time, causing pain in our hearts."





Панелге катылдым. Иги кесек адам келди. Келирге излеп келелмегенле де болдула болурла. Ендиги джыллада елледен, хойладан да адамла келтирир ючюн организеле болурла. ДЖеп телефонлабла, faceле, интернетле дуюрула етилгенеди. ДЖанглыз базы картла джеп телефонлага келген месажланы окуялмайдыла, алага кёп кыйын болмазса тек тек телефон етилип хапар да берилир.


Енди келейик панелге. Кёчкюнчюлюкте, зулюмледе ёлгенлерибизге Аллах (дж.дж.) рахмет ейлесин, Карачай-Малкар'нын кюнлери джарык болур айныр иншаАллах.


Тавкул узун детайлы мени ючюн джер джер джангы билгиле берди. Андроположик араштырмалабла Кафкасяны ен ески джерлешик халкыны Карачай-Малкар-Осетле болганын англашылганын айтты. Калган миллетле Анадолу'ну кузейинден (Понтус) бир де догьудан (Урарту)дан сонра келип Кафкасга джерлешкенлери айтылды.


ДЖанглыз базы сагьышларымы да айтмайын коймайым:


Кафкас халкланы сёлешкени тилле юч групга айрылды. Була Кафкас тиллери, Тюрк тиллери, Иран тиллери. Кафкасны ен ески миллетлери Карачай-Малкар-Осет дейбиз, сонра аланы тиллерине Тюрк тил, Иран тил дейбиз, калганлага уа Кафкас тиллери дейбиз. Бу болмайды, калганлага да Черкез-Адиге-Абхаз тилле денилсе болуреди.


Алман ишгали сырасында Руслабла кёп казауат еткенден кыйынлык кёргенден Карачайлыланы четеле куруп Алманлага джардым еткенлери айтылды. Муну джанында Алманла каршы казауат еткен Рус ордудакы Карачай-Малкар аскерлени сагьынылмайын унутулганы болмады. Нек денилсе ол заман Сталин, Алманлага джардым еткенлери ючюн Карачайланы сюрдю денилген сёзге кару бериледи.


Сауболсун Т. Кочгар агьабей, муну сагьынды. Русла кёп кыйынлык еткенле тюздю, Карачайны бу зулюмледен куртулурга излегени тюздю. ДЖанглыз Алманлага Карачайлыла кошулмаганла, Кафкасланы Алманла ишгал еткендиле. Сонра колу саут туталган бютюн джашла фронтта Алманлага каршы казауат еткендиле. Сёз ючюн 17 минг Карачай-Малкар джаш Алманлага каршы Рус ордусунда казауат еткендиле. Буланы 4 минги зат ызына сау, сакат кайталганды. Буланы ичинде казауаттакы джигитликлери юсюнден 23 Соует кахраманы илан етилгенди, Русланы махтанып турганлары Рус Казакла (700 бин нюфус) ичинде куру бир Соует кахраманы чыгьалганды. Була есгерилсе, Сталинни Карачайлыланы, Алманлага джардым етдиле деп айтканын алдаукту, ифтирады.


Бир де Тавкул атны юсюнден. Минги тау тюздю ебеди тауду, джанглыз Тейри, танры болмаганды. Кыйматлы болганды. Тейри де кыймат берген болур. Аланла тауга кыймат берген болурла джанглыз, танры деп тапынган болмазла. Кул'ну дегьишик, гениш маналары барды. Садедже яратыджы ве яратылан ачысындан тюшюнюлмемели. Мирзакур, Байкул деп сонлары кул ла битген башка адла да бардыла. Иги сагьыш етерге керекти.


Куран'да да гечеди Гёклерин ве Ерин танрысы (Кёклебле джерни тейриси) деп. Сонрадан бирилери муну кёк танрысы, джер танрысы деп еткенеселе де бу бютюн миллетни ол сагьатлада Паган болганларын, джерни кёкню тауну тейри деп билгенлерин кёргюзтмез.


Андроположик араштырмалада инджелемеледе Карачай-Малкар-(Иран тилли) Осетлени Кафкасяны ен ески миллетлери болганы сейирди. Мени кёлюме келгенлени де дестеклейди. Карачай-Малкар Аланланы Исраилогьуллары болганлары, Иран юсюнден минглече джыл алгла Кафкася'га келип джерлешкенлери. Карачай-Малкар Исраилогьулланы бузулмайын, чуутлу болмайын калган сыйлы каумлары да андан да болур чуутлула тюшман болуп калгандыла, Сталинче башкаларыча. Сейир болган екинчи зат Тюрк тилли болганла Кафкася'ны батысында, Иран тилли болганла Кафкася'ны догьусунда. Тюрк тиллиле Карачай-Малкар бир де чуутлулукла-Мюслюманлык ортасында калган Караимле. Догьудакыла Иран тилли Ингуш Чечен Мюслюманла, ала да там чуутлу болмазла Дагьыстан'дакы Тат'ла, Осетле (Хыристиян болурла, ала да чуутлу болуп калмагандыла).


Панелде дегьерли матерял, билгиле, кайнакла сунулду. Була басмаланса, интернет ортамында яйынланса да иги болуреди. Проф. Др. У. ТАВКУЛ(Тарих ве Кюлтюр), дигьер ики панелист факюлте деканы ве ярдымджысы (аннеаннеси ве бабааннеси Карачай, бир джаны Коджхарладан джуугум), Проф. Др. Е. БОЗ (Дил ), Йрд. Доч. Др. Д. ЕРЕНОГЬЛУ (Едебият) сауболсунла. Валибиз, Т. Кочгар, Е. Ясав; Догьан калган панелге барганла ичлеринде мен де сауболсунла:)








 1828 ДЖыл Касымны екиси – Орус Империя Карачай Кралны казават бла кесине кошхан кюндю – Унутмайык! Хасавка урушда кырылган халкыбызны Унутмайык!
...


1943 ДЖыл Касымны екиси – Сталин башчылык етген Совет комунист Империя Карачай Отоном Областты курутхан кюндю – Унутмайык!


ДЖыл Касымны екиси – Орус Империя Карачай Кралны казават бла кесине кошхан кюндю – Унутмайык! Хасавка урушда кырылган халкыбызны Унутмайык! ...


1943 ДЖыл Касымны екиси – Сталин башчылык етген Совет комунист Империя Карачай Отоном Областты курутхан кюндю – Унутмайык! ...


Касым айны (НОЯБРНЫ) екиси – Карачай халкга сюргюн, сойкырым етилген кюндю – Унутмайык!


Халкыбызны джарымы Сибирияны бузларында, Асяны кумларында калганын унутмайык!


Сюргюнню биринчи еки джылында (1943-1944) 22 мингг гюнахсыз Карачай сабий кырылганын унутмайык!


Бугюн да Карачай-Малкар халкыбызны тувган джерин кючлерге, тонарга, чачарга кюрешедиле – унутмайык! ДЖуртубузну, Халкыбызны саклай, джаклай джашайык. Тюзлюк бизни блады!




КЪарачай халкъны бушуу кюню


ОЗГАН ЗАМАННЫ ЕСДЕ ТУТАРГА


"КЪарачай" газетде (№89, октябрны 30, 2010) КЧР-ни президенти Ебзе улуну "Озган заманны есде тутарга" деб, сёзю барды. Анда сюргюн джыллада 43247 къарачайлы ёлгени айтылады.


КЪЧР-ни Парламенти бла Правителствосуну газети


Газета Парламента и Правителства КЧР


2010 джыл, октябрны 30
шабат кюн ¹ 89 (10 397)
Ноябрны 2 —


КЪарачай халкъны бушуу кюню


ОЗГАН ЗАМАННЫ ЕСДЕ ТУТАРГА


Багалы джердешле!


Бюгюн биз къарачай халкъны кёчгюнчюлюк зарау-атлыкъдан чарпыган адамларына, джолда бара емда 14-джыллыкъ сюргюнде ёлгенлерине бушуу етебиз. 1943-чю джыл ноябрны 2-син есгере, биз ол аяусуз репрессияланы кё- зюуюнде джашаулары юзюлген 43247 адамны - ет, джууукъ адамларыбызны - кёзюбюзге кёргюзебиз. Аны ачысын сезмеген бир юйдеги къалмаганды. Нек дегенде, джууугу, хоншу- су аллай зарауатлыкъга тюшгенин кёре турганлай, бир адам насыблы джашаяллыкъ тюлдю.


Ол ачы геносид не аз да терсликлери болмаган миллионла бла адамланы, не уллу, не гитче, деб къарамай, джашауларын къурутхандан, джазыуларын ууатхандан бери 60 джыл ётгенди. Ол кёбчюлюкге етилген террорга тамал та- барга кюрешгендиле, ётюрюк шагатлыкъланы юслери бла. Амма халкъны еси, арт джыллада уа, тарих фактла толу ачыкълагандыла къарачайлылага, ингушлулага, чеченлилеге, къазакълылага, дагыда къралны башха халкъларына етилген аяусузлукъну маганасызлыгын, адамсызлыгын. Тюзлюк хорлаганды - режимни къатылыгындан джарсыган адамлага емда халкълага реабилитасия етилгенди. Ол ауур сынауланы джылларын есге тюшюре, сынгар бир зат айтырга боллукъду - урунууну сюйген къарачай халкъ кеси кесин сакълаганы бла къалмай, джангы джашауда КЪарачай-Черкеси- яны, бютеу Россияны да тенг еркинликли халкъларыны араларында джашарча тирилир ючюн къолундан келгенни етгенди.


Аллай террорга кечим джокъду. Адамны джашауундан багалы неда андан огары салыр бир зат джокъду - не политика амбисияла, не кърал ишле ючюн адамла джарсырга, чарпырга керек тюлдюле. Аны кимден да алга джаш адамла, ендиги тёлюлени келечилери билселе, ётген ёмюрню аллында болган ол аяусуз политика тазала- уланы ангыласала, алай бошнагына джашаулары юзюлген, бушуулу джазыулары болган кеси ахлуларына къыйнала билселе, бек маганалысы олду.


Ётген джашау есде турурга керекди. Бютеу Россияда мингле бла мемори- алла къралны репрессия джылларындагы бушуулу, ачы джазмаларын есге салганлай турлукъдула. КЪарачай-Черкесияда аллай мемориалла хар раёнда да бардыла. Хар бир джюрекде тыш джерледе къуруб кетген, ышаннга салыныб, джашаулары юзюлген, зинданлада инджитилген ет, джууукъ адамларыны ачыуу джашайды.


Багалы джердешлерим, бизни ата-бабаларыбыз ёлюмню кёзюне къараб турганлай да тюшюрмеген сыйны ёхтем джюрютюрюгюзню, ёлмей, Ата джуртха къайтырга себеблик етген тёзюмню, тууган джеригизде джангыдан юйтурмуш джашауугузну тизерге тамал болган ашхы хоншулукъну, тыбырыгызда отугуз джукъланмай джа- 5 нарыгын, саулукъ, насыб емда КЪарачай-Черкесияны мамыр кёгюню тюбюнде джашнарыгызны таза 5 джюрекден излейме!


КЪарачай-Черкес Республиканы Президенти
ЕБЗЕЛАНЫ Б.




http://www.elbrusoid.org/phorum/index.php?action=vthread&forum=2&topic=5679&page=0


ТАУЛУЛУКЪ АТНЫ ДЖОЙМАЙЫКЪ


Бир бёлек ийнар мен да айтайым,
Аллым айланып ташлага.
Ендиги джашау тынчлыкъ бергенди
Ой, бизни таулу джашлага.


Тауушум джарыкъ чыкъмайды, алан,
Былай тылпыуум тыйылган.
Бизге къаллай бир ахшылыкъды бу,
Бюгюн биз бирге джыйылган.


Таулулукъ ат айтыла келгенди,
Таулулукъ атны джоймайыкъ.
Бир бирибизни кёп кюсегенбиз,
Аны унутуп къоймайыкъ.


Бизге къайырылган бир джан болуп,
Аны чайнамай джутмасакъ,
Халкъыбыз сыйлы къалай боллукъду,
Бир бирибизни тутмасакъ?


Кёп ахшылыкъга тюбербиз ентда,
Аууздан айтып къоймазча.
ДЖайыла кетиб'а, джыйылганбыз,
Бир бирни кёрюп тоймазча.










‎"Тузлу жилямукъ бетими жууа,
Ёксюзле бла жиляйым.
Ой, кенгде къалган ёлгенлеге атап,
Жер сайлап, сын таш салайым."




"Жиляулукъ болган а жарлы КЪарачайга
Буслийман халкъ бары жилясын.
Бу къыйынлыкъланы бизге уа сынатхан,
Бизнича, къыйынлыкъ сынасын!"




‎"Биз бу къыралны балалары едик,
КЪырал бизни етди нек ёге?
Атала, анала - зорлукъ, ачлыкъ чеге,
Жашла - къырал ючюн къан теге."




‎"БИЗНИ ЖЕР ЮСЮНДЕ КЪОЯРЫК БОЛМАЗЛА,
КЪУЯРЫКЪ БОЛУРЛА ТЕННГИЗГЕ.
ЕТИЛГЛЕН ЗОРЛУКЪНУ, БАР КЪЫЙЫНЛЫКЪЛАНЫ
АЙТЫП АЙТАЛМАЙМА МЕН СИЗГЕ."




КЪарачайны сюйгенден ызына кайтармагандыла, КЪарачайла кеткенинде Кафкастакы суула, чегьетле байлыкла къуруп тас болуп тебрегенди. Минги тауну бузлары да ерип тебререди ким биледи.


"БИЗ КЕТГЕНЛИ КЪУРУП КЪАЛГАНДЫЛА, ДЕЙДИ,
КЪАРА СУУЛА, ЖЕРГЕ ЖУТУЛА. 
САУ ШИМАЛ КАВКАЗГА ЧАЧЫЛДЫЛА, ДЕЙДИ,
КЪАРАЧАЙДАН КЪАЛГАН ЖЫЛКЪЫЛА."




СЕМЕНЛАНЫ СЫМАЙЫЛ
(1891-1981)


ТАНСЫКЪЛАУ ЖЫР


Мен, тансыкъ болуп, келгенме, тенгле,
Учкулан башы таулага.
Мен жылы салам береме енди,
Ёлгенле къалып, саулага.


Ой, ташын жалап, сууун ичейик
Бу ёзенлени, жерлени.
Сыйлы атларын кюйге салайыкъ
Тышында жан бергенлени.


Шам КЪарачайым, къучакъ жаяйым,
Сени терсликден къоруулай!
Да жаланаякъ бир айланайым,
Ким сау къайтды деп, соруулай!


Тузлу жилямукъ бетими жууа,
Ёксюзле бла жиляйым.
Ой, кенгде къалган ёлгенлеге атап,
Жер сайлап, сын таш салайым.


Марат терекни жибек чачына
Тюртюден инжи тизейим,
Тау етегинде атылып къалган
КЪабыр топракъны излейим.


КЪыйынлыкъ чекген бу жарлы халкъга
Кёз ачдыра, жыр айтайым.
КЪайда болсам да, ахыр кюнюмде,
Ой, бу жерлеге къайтайым!


Ой, Ата журтум, сыйлы КЪарачай,
Мен къууаннгандан жиляйма.
Узакъдан келип, тансыкъдан кюйюп,
Жюрек таралып, жырлайма.


КЪАЙТХАН КЮН ХАЛКЪЫМА


Онтёрт жылны жер тырнакълап жашаган,
Жилямукъ бла гыржынны тенг ашаган,
Сарнайса сен, тау журтунгу ийнакълай,
Жарлы халкъым, ой, жаралы КЪарачай!


Адамларынг Азияда къалдыла,
Жюреклеге кетмез аууруу салдыла,
КЪабырларынг къум тюзледе сынсызлай,
Уланларынг къазауатда ызсызлай.


Ол жыллада жан бергенле къайтмазла,
Тауларына тансыкъ салам айтмазла,
Махар суудан бауурланып ичмезле,
Саула етген бу кюйлени ешитмезле.


Ол жылланы къан ызлары кеберле,
Аллах айтса, уланларынг жетерле,
Сен жырларса тауларынгда алгынлай,
Жарлы халкъым, ой, жаралы КЪарачай!


Ёлгенинге жанет юйню багышлай,
Сауларынгы жашау жолга алгышлай,
Мен айтханча, жилямугунг жылтырай,
Айт орайда, ой, жаралы КЪарачай!


БАЗАР КЮН


КЪарап турама Жамбул базарга,
Кёлюм жетипди тамам азарга,
Жарлы КЪарачай нек келди бери,
Талауул болуп ырысхысы, жери?


Хар бири, бирер дыгалас етип,
Сатыу етелле, жазыкълыкъ жетип.
Мен да тилейме, алага къарай:
Я Аллах, сен бер бу халкъга къолай!


Мен да - быланы ичинде бири,
Жума къылама, межгитге жюрюп.
"Кимсе?" - деп, бир да сормайды киши.
КЪарачайлыма - олду бедишим.


Бир кюн комендант, межгитге кирип,
Тутханед мени, арадан тинтип.
Онкюнлюк азап салганед тюрме,
Сан езилгенед, болмайын хурмет.


Ахам Меккяда, къарт атам да анда,
Жарлы анам есе - къазах къабырда.
Бери келгенбиз, не сый? Не бага?
Кимге керекбиз биз Казахстанда?


Ешит, Аллахым, тилек сёзюмю,
КЪызганма бизден насып кезиуню!
КЪайтыу насыпны бер къартха, жашха,
Тюк чыгарча тёнгереген ташха!


Артыкълыкъланы кёресе кесинг,
Ет деп, еркинлик бересе кесинг.
Кёре тураса зарауатлыкъны,
Инжитме енди бу жарлы халкъны.


Терсни терслигин, тюзню тюзлюгюн
Бер, къайтар халкъны къалган юзюгюн.
КЪарачайлыга тапдыр тыпырын,
КЪойма бу жерде аны къабырын!..


ТИЛЕК


Бу дуния - бир садакъ учхан тёрелей,
Ётген кюнюм - жанып кетген ёртенлей,
Аз ёмюрюм - къонакълыкъга келгенлей,
Етген ишим - тенгизге таш кетгенлей.


Ой, кюн десем - мен жеталмаз узакъда,
Ой, жер десем - аякъ тюпде, тузакъда,
Халкъым десем - кёчюуюлде, ачлыкъда...
Бер, Аллахым, жашар кибик къарыуну!


КЁЧКЮНЧЮЛЮК КЮНЮМДЕ


Сейир дуния, жаннган жулдуз,
Тийген кюн -
Барысы да бизни еди,
Кёчгюнчюн.
Жюрютеек иги умутла,
Адетле,
Талпынаек джашау деген
Жаннетге.


Енди къадар бизге сыртын
Бурганды,
Хыны жазыу сыйрат кепюр
КЪурганды,
Ачы буйрукъ Москвадан
Келгенди,
Сабий, къарт да аякъ юсге
Миннгенди.


Умут уллу, насып дыккы
Халкъыма,
"Бандит", "кадет" атадыла
Атына,
Бюгюн бизге Махтау да жокъ,
Сый да жокъ,
Бюгюн бизге азыкъ да жокъ,
Юй да жокъ.


Ата журтдан къыстадыла,
Журт да жокъ,
Игиликден умут етиу
Чырт да жокъ,
Вагонлада ышармайбыз,
Кюлмейбиз,
КЪырлыкъмылла, къаллыкъмылла? -
Билмейбиз.


КЪайры елтелле? - Сёлеширге
Онгунг жокъ,
Кимге соргун? Тюзюн билген
Киши жокъ.
Бир - тенгизге тёгюллюксюз,
Дейдиле,
Бир - КЪытайга берилликсиз,
Дейдиле.


Ёлгенлени жашырмайын
Болмайды,
Милисала атдырмайын
КЪоймайла.
Кёр къазарга, асырарга
Заман жокъ,
Ёлюгюнгю ташла да кет,
Амал жокъ.


Бир ёлюкню тюшюрдюле
Вагондан,
Кюрешелле къабыр чунгур
Етерге.
КЪычырады машинаны
Бугасы...
Буйрукъ болду алай къоюп
Кетерге.


Адамланы, тюшюрмейин,
Тыйдыла,
Тюшгенлени ызларына
Жыйдыла.
Мурдар буга ашыгады
Тебрерге,
Еки къызы унамайла
Минерге.


Керохладан къоргашынле
Чыкъдыла,
Екисин да жерге-жерге
Жыкъдыла.
Буга кетди, жангыз ёлюк
Юч болду,
Бу артыклыкъ жюреклеге
Кюч болду.


Жаханимге ёретинлей
Кирдик деп,
Сарнайдыла тиширыула
Сарында,
КЪырал бкзге берген иги
Затларын
КЪусдурганды бирин къоймай
Барын да.


Ызыбыздан таула сарын
Салдыла,
Малларыбыз хужу-хужу
КЪалдыла.
Итлерибиз узун созуп
Улулла,
КЪарачайда къаллай елле
КЪурулла!


Бетсиз замам, нек етесе
Залимлик?
Нек болганды бизни бла
Аранг тик?
Кимди сени оноуунгу
Жюрютген?
Онгсуз халкъны къанын ич деп
Юйретген?


Жахил шашса, елтедиле
Моллага,
Ашыкъ чыгып анга елтген
Жоллага.
Молла шашса, барыр жери
Болмайды,
Терс, тюзме деп, ол есине
Алмайды.


Базып, анга акъыл берир
Бир жан жокъ,
Жангылдынг деп, ойлашдырыр
Адам жокъ,
Ей, тамата сюйгенича
Етгенди,
Ачы буйрукъ къол салынып
Битгенди.


Ким билсин, бу жарлы халкъны
Насыбы,
Юзюлмейин, тутуп къаллыкъ
Есе уа?..
Ким билсин, бу барган жерин
Тапсынып,
Жан кечинмек мажараллыкъ
Есе уа?


Жарлы халкъым, къатдыр енди
Белинги,
Жоюлдум деп, такъыр етме
Кёлюнгю.
Ёлген ешек да жаллыдан
КЪоркъмайды,
Сен да къоркъма, жууукъ къойма
Ёлюмню.


КЮЙ


КЪарамыйыкъ, КЪарачайны къанын иче,
Жарыкъ кюнюбюзню етди къара кече, .
Бушуу, къайгы бары бирден бизге кёче.
Баш кётюрюп къарамайды КЪарачайым.
Юйюбюзден къысдалла,
Енди юйюбюз жокъ.
Елибизден къысдылла,
Елибиз да жокъ.


Жашауубуз жашау тюйюл, жаннган отду,
Хар кюнюбюз кюн тюйюлдю, учхан окъду.
Бюгюнлюкде насып кёрген бир жан жокъду.
Баш кётюрюп къарамайды КЪарачайым.
Динибизни алдыла,
Енди дин да жокъ.
Журтубузну алдыла,
Енди журт да жокъ.


Умут чагы жюрекледе бир чакъмаса,
КЪарлы тарга салып барыр кюн чыкъмаса,
Тюзлюк туруп, бу зорлукъну бир жыкъмаса,
Баш кётюрюп къараялмаз КЪарачайым.
Бу дунияны кенгинде
Бизге ышыкъ жокъ.
КЪарачай аты болган
Енди халкъ да жокъ.


("Кёчгюнчюле есгертмеси" (жырла бла назмула) (1943-1957), Налчик, 1997г. Хаджиланы Танзиля жарашдырганды)




Кёчгюнчюлюкню джырлары


ХАЛКЪ ДЖЫРЛА


МИНГИ ТАУУБУЗ БИЗГЕ ЖИЛЯЙ КЪАЛДЫ


Тангны тёбен жаны аз белги берирге
Тёгерекни аскерле алдыла.
Атала, къарнашла - бары да урушда,
Бизге не къыйынлыкъ салдыла!


Тауукъ къычырыгы, сабий жиляганы
Жюрек жауунгу ашай туралла.
Ой, къарт кишилени, тиширыуланы
Ушкок къалакъ бла уралла.


КЪыйыналып ишлеген бизни жолларыбыз
КЪалдыла букъулап, чарс етип.
Жарлы КЪарачайны къоратып баралла,
Бу Кавказ тауладан тас етип.


Бизни журтубуздан сибирип баралла,
"Студебекерле" кючлю дууулдай.
Ай, жарлы Кавказым, сен къалып кетгенсе,
Нарат тереклеринг шууулдай.


КЪойланы сюргенча, бу биз жарлыланы,
КЪуууп, вагонлага жыялла.
Быллай къыйынлыкъны кёрюп, кётюралмай,
Ай да, кюн да бирден жиляйла.


Ой, Минги тауубуз бизге жиляй къалды,
Ол акъ сакъалын да суу етип.
Мындан нек къоратып барадыла бизни,
Гюняхыбыз болмай, къуу етип?


КЪарачай КЪобаны къаралып жиляйды:
"Мени КЪарачайым кетди",- деп.
Ол ызыбыздан бир мугур болуп къалды:
"Не уллу къыйынлыкъ жетди!" - деп.


Бу къыйынлыкъланы кётюрюп туралмай,
Бюгюлюп, жиляйла терекле.
Хужу къалдыла да, байтамал болдула
КЪарачайда къолан ийнекле.


Сыртлада, къоллада улуй айланалла
Уллу КЪарачайны итлери.
КЪайсы миллетлеге аш-азыкъ болдула
КЪыйналып мажарган мюлклери?


Биз кетгенли къуруп къалгандыла, дейди,
КЪара суула, жерге жутула.
Сау Шимал Кавказга чачылдыла, дейди,
КЪарачайдан къалган жылкъыла.


Бизни юйлерибиз къалып кетгендиле,
Ешикле артларындан тартылып.
Жарлы КЪарачайым еки тенг болганды,
Ашсыз-суусуз жерге атылып.


КЪАРАЧАЙНЫ КЮЙЮ


Вир минг тогуз жюз къыркъ ючюнчю жылда
Ноябр айны ал кюнлери.
Мен, жырламайын а, жиляп бир айтайым
Кёчген КЪарачайны кюйлерин.


Тууган да елинден, ёсген да жеринден
Кёчюрюлген жарлы КЪарачай.
Миллетле ичинде, ой, миллетлик аты
Ёчюрюлген жарлы КЪарачай.


Жай жайлыкъларындан, къыш
къышлыкъларындан,
Ол уллу Бийчесын сыртындан,
Сен, жан бла тёммек айырылган кибик,
Айырылдынг Ата журтунгдан.


Журтунгдан кёчюп, от жилтининг ёчюлюп,
КЪайры да бараса, КЪарачай?
Теркде, тенгиздеми, таудамы, тюздеми,
КЪайда уа къаласа, КЪарачай?


Ата тыпырындан, ана жылыуундан
Айырылган жарлы КЪарачай.
"Бандит" ат аталып, ёмюрлюк тюрмеге
Жолун салган жарлы КЪарачай.


Минги тау къойнундан, КЪобан а бойнундан
Тюп етилген жарлы КЪарачай.
Жанынг саулукъда, ёлгеннге тенг болуп,
Кюйю етилген жарлы КЪарачай.


Танг аласында, ой, аскерчи солдатла
Ешиклени къаты къакъдыла.
Юйледен чыгарып, кирит орунлага
Бир къара киритле такъдыла.


Аскерчи солдатла - ибилис суратла,
Сормайын, юйлеге кирдиле.
Сюнгю учу бла, сауут кючю бла
Алларына салып, сюрдюле.


Жауланы сюргенлей, сюредиле бизни
Законсуз, къагытсыз-къаламсыз.
КЪарт кишиле жиляй, тиширыула сарнай,
Жолга биз чыгабыз амалсыз.


Ата журтубуздан биз чыгып барабыз,
Саналганбыз къырал жаулага.
КЪыбылага къарап: "Сау къалыгыз!" - дедик
Шорха суула бла таулага.


Сауутлу аскерле, юйледен чыгарып,
Тёгерегибизни тыйдыла.
Малланы сюргенча, терк сюрюп келтирип,
Темир вагонлага жыйдыла.


Бизни жер юсюнде къоярыкъ болмазла,
КЪуярыкъ болурла тенгизге.
Етилген зорлукъну, бар къыйынлыкъланы
Айтып айталмайма мен сизге.


Да, быллай къыйынлыкъ бизге къайдан тюшдю,
Кёкден тюшген кибик елия?
Бу къыйынлыкъланы бизге жетдирдиле
Сталин "атбыз", Берия.


Кёк да кюкюреди, жер да титиреди,
КЪан жилямукъ жауду таулада.
Итле ыстаууатда тауга, ташха улуй,
Сюрюуле къалдыла баулада.


Бузоула къалдыла бир ачы къычыра,
Ийнекле къалдыла ёкюре.
Жарлы иелери кетип барадыла,
Кюе-бише, къанла кекире.


Жылкъы сюрюуле да къалыб а кетдиле
Тауда жылкъычысыз, атчысыз.
Ой, биз жазыкъла уа къалай болуп къалдыкъ
Былай болушлукъсуз, жакъчысыз?


КЪайры келгенбиз, къайры жетдирдиле?
Вагон ешиклени ачдыла.
Узакъ Азияны, къум тюзлерине,
КЪуш тюгюнлей етип, чачдыла.


Биз бу къыралны балалары едик,
КЪырал бизни етди нек ёге?
Атала, анала - зорлукъ, ачлыкъ чеге,
Жашла - къырал ючюн къан теге.


Бу къум тюзлеге тёгюлген таулула -
Жалан аякъ, чарыкъ-чабырсыз.
Илипин ызга кёмюлген жарлыла -
Сын ташсыз, кебинсиз, къабырсыз.


КЪарачай, сенден къалган ырысхыдан
Бирле - тоюп, бирле - семире.
Кёмюлмей турган жарлы таулуланы -
КЪушла чача, итле кемире.


Тапхан балаларын къум тюзге кёме,
Сарнай къалган жарлы анала.
Ёлген аналаны ёшюнлерин еме,
Жиляй турган ёксюз балала.


Жиляулукъ болган а жарлы КЪарачайга
Буслийман халкъ бары жилясын.
Бу къыйынлыкъланы бизге уа сынатхан,
Бизнича, къыйынлыкъ сынасын!


=========================


Кёчгюнчюлюкню джырлары


ХАЛКЪ ДЖЫРЛА
МИНГИ ТАУУБУЗ БИЗГЕ ЖИЛЯЙ КЪАЛДЫ - Елбрусоид


Today " marks exactly 65 years to the day when neither the innocent people of Karachay polls accused of treason and calling the thugs sent to Central Asia and Kazakhstan. 69,267 people, of whom 53.9% were children, 28.1% women and only 18% of men mainly elderly and disabled veterans - at gunpoint, especially attracted to this 60 thousand soldiers of the NKVD were loaded into freight cars and shipped into the unknown, to the east. We, the current generation should be aware of this tragedy, it is our sacred duty to the past, present and future."




"In the first two years and 40% died from cold and hunger, disease, and in general, lost 60% of the deportees."


Карачай'нын юрдундан топтан сюргюн едилмеси карары аслында 1939 йылында вея ёнджесинде карарлаштырылмыш. Яни Икинджи Дюня Савашы башламамыш вея ени башламыш. Руся джепхесинде хенюз бир шей ёк. ????


"Under this theme, the book Svetlana Aliyeva "So it was a" three volumes, sort of. It covers a lot of horrible facts concerning deportation of our people. and most importantly, accessible language to explain why it was done, and when it was conceived. if not mistaken, in 1939 was released a map in which land Karachaya were marked as Georgian."



‎"October 12, 1943 signed a decree of the Presidium of the Supreme Soviet of the USSR "On the Elimination of Karachay Autonomous Region and the administrative structure of its territory." October 14, 1943 was signed by Resolution of the Council of People's Commissars of the eviction of Karachay Karachay Autonomous Region in the Kazakh and Kirgiz SSR.


To ensure that the power of deportation Karachais were involved military units totaling 53,327 people. The operation was performed the regimental commander, Colonel Kharkov and his deputy Lieutenant Colonel Major Kotlyar Krinkin. Plan for the deportation was calculated at 62,842, of whom only 37 429 - adults.


The deportation began on Nov. 2, 1943, as a result has been deported 69,267 people (15,980 families), including 12 500 (18%) men, 19,444 women, 36,670 children (54%)."


"Because we all lived in the soul of deep longing for his native land, the mountain is steeper in the fresh mountain air, the noise of mountain rivers, the high Caucasian sky with bright stars. I was already 12 years old and I remember the way home. When we delved into the car to go to the station Pishpek in Frunze, all for a moment, looking back, it seemed, froze, seeing the remaining dogs. Many plunged not only domestic belongings, and took away with them and their cattle, but remained a dog. They barked, ran around the car, screaming, or a plaintive whine. And are ready to pull in immigrants looked at them with eyes full of tears. Take with them the dogs were not allowed. "Here and in the Caucasus remained our dogs" - sadly sighed the grandmother. Convoy moved off, the dog ran after a long time, causing pain in our hearts."

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder